Het autonome zenuwstelsel, het deel dat onze organen aanstuurt, je hartslag en je ademhaling regelt, gebeurt veel onbewuster. Deze is te verdelen in het sympatisch en het parasympatisch zenuwstelsel. Het sympatisch zenuwstelsel zorgt voor actie: je hartslag en ademhaling gaan omhoog, je spieren spannen meer doordat er meer bloed naar toe gaat. Er ontstaat meer spanning, alertheid, stress.  Het parasympatisch zenuwstelsel zorgt voor rust: je hartslag gaat weer naar beneden, je ademhaling gaat omlaag en je bloed gaat weer meer naar je organen. Er ontstaat ontspanning, kalmte, rust. In een gezond systeem houden deze twee delen van het autonome zenuwstelsel elkaar prima in evenwicht. Soms wat meer actie, andere momenten weer meer rust. Het autonome zenuwstelsel is een ingenieus systeem in ons lichaam dat waarneemt of we in een veilige of een onveilige omgeving zijn. Het lichaam heeft zo een slimme manier om steeds weer terug te komen in een stabiel evenwicht.

Prof. dr. Stephen Porges, ‘s werelds meest toonaangevende expert op het gebied van de relatie tussen het autonome zenuwstelsel en trauma, noemt dit proces van waarnemen van gevaren neuroceptie. Dit is een onbewuste waarneming en gaat instinctief en reflexmatig.  Als dat proces van neuroceptie niet goed verloopt, kan iemand gevaar detecteren dat er niet is. Pas eind vorige eeuw is door Porges ontdekt dat het parasympatische zenuwstelsel eigenlijk uit 2 delen bestaat. Het wordt grotendeels aangestuurd door een zenuwbaan vanuit de hersenstam, de nervus vagus, en deze nervus vagus splitst zich in 2 banen: de ventrale vagus en de dorsale vagus. Dr. Stephan Porges ontwikkelde hierop de Polyvagaal theorie. 

De Polyvagaal theorie

Er zijn volgens deze theorie drie systemen waar we naar kunnen handelen, die werken als een hiërarchische ladder. Eén systeem betreft een veilige situatie, het ventrale vagale systeem, twee systemen betreffen een onveilige situatie, het sympatisch systeem en het dorsale vagale systeem. Bij gevaar zak je eerst naar de middelste trede, het sympatisch systeem. Werkt dat systeem onvoldoende in de situatie? Dan zak je nog verder op de ladder naar het dorsaal vagus systeem. Is het gevaar voorbij? Dan kun je weer een trede omhoog.

De onderste trede: Dorsale vagale systeem

De dorsale nervus vagus is binnen ons zenuwstelsel het meest primitieve, oudste systeem. Dit systeem bestond al bij de reptielen en is dus het sterkst ontwikkeld. Het is gericht op overleven en zorgt zodoende voor je hartslag en je ademhaling. Het bevindt zich met name dieper in het lichaam, in de buik. Als dit systeem aanstaat, dan uit zich dat in immobilisatie en dissociatie. Je bent uit verbinding. Je kunt letterlijk niet meer bewegen of praten. Je bevriest.

De middelste trede: Sympathisch systeem

Het middelste systeem wordt geregeld door activatie van het sympathische zenuwstelsel. Dit is een hormoon-gestuurd systeem. Als er een stressvolle situatie ontstaat, stelt het sympathische zenuwstelsel ons in staat om actie te ondernemen: vechten of vluchten.

De bovenste trede: Ventrale vagale systeem

De ventrale nervus vagus loopt van het hart en de borst naar het gezicht en de kaken. Deze verbinding van het gezicht met het hart zorgt voor de mogelijkheid tot betrokkenheid, verbinding. Dit is binnen ons zenuwstelsel een relatief nieuw ontwikkeld systeem, dat niet altijd heeft bestaan in ons lichaam. Het is hierdoor het minst sterk ontwikkeld.

Foto: De Drakentemmers - Webinar Anne Marsman



Dus op het moment dat mijn keel dicht sloeg,  nam mijn oudste, sterkst ontwikkelde systeem het over: het dorsale vagale systeem. Mijn systeem bepaalde dat het op dat moment vooral belangrijk was dat  mijn bewustzijn werd uitgeschakeld en dat alleen mijn basale functies door moesten gaan. Standje overleven. En daar ben ik mijn systeem heel dankbaar voor. Het  heeft fantastisch gewerkt op het moment dat het nodig was. Probleem alleen met een trauma is, dat je systeem erdoor ontregelt kan worden. Het kan daardoor teveel gericht raken op gevaar. Dat heb ik mogen ervaren in het jaar na de overval. Schrikachtig, angstig, hyperalert. Gelukkig is het bij mij na verloop van tijd weer gestabiliseerd. Maar wat als je veel traumatische ervaringen achter elkaar hebt, of langdurig aan onveiligheid wordt blootgesteld? Of een heftige ervaring hebt meegemaakt waar je maar niet los van komt? Je kunt dan lijden aan PTSS, posttraumatische stressstoornis. Je normaal gesproken zo vernuftig en goed werkende systeem is dan volledig van slag. Je bent vooral gericht op alles dat je veiligheid in gevaar brengt. Dat kan een groot probleem worden voor jezelf en ook binnen je relaties. Voor een relatie is vertrouwen nodig, verbinding. En juist dat maakt een onverwerkt trauma lastig. Terugkomen in het ventrale vagale systeem, de trede waar verbinding ontstaat, lijkt onmogelijk geworden. Je kunt je eenzaam voelen, met veel mensen om je heen...

Lichaamswerk

Als een herinnering in je hoofd blijft hangen, met als gevolg klachten als o.a. angst, trillen, vermijding, dan is EMDR de op dit moment meest toegepaste behandeling. Door tijdens het denken aan de traumatische gebeurtenis afgeleid te worden via je ogen of gehoor (welke in verbinding staan met je ventrale vagus), herstelt je systeem en wordt de herinnering minder emotioneel.

Toch kun je ook om jezelf te helen denken aan lichaamswerk. Aangezien het trauma zich schuilhoudt binnen het dorsale vagale systeem en het sympatisch systeem, welke beide in het lichaam gelokaliseerd zijn, is goed om met het lichaam aan de slag te gaan. Om weer een trede op de ladder omhoog te kunnen, zul je eerst die onderste treden moeten leren voelen. Bij het dorsale vagus systeem kun je dan denken aan ademsessies en meditatie. Manieren om jezelf terug te brengen naar de basale functies van je lichaam, je ademhaling en je hartslag, deze te ervaren en in dankbaarheid te omarmen. Tevens helpt dit ook om je sympatisch systeem tot rust te brengen.

Om je lichaam, en dus jezelf, nog beter te leren kennen, kun je denken aan haptotherapie, yoga, Laban, danstherapie, dramatherapie e.d. Pas als het trauma in het lichaam verwerkt is, kun je terugkeren naar de bovenste trede,  het ventrale vagale systeem, waar rust is en weer verbinding ontstaat.

Veel kun je zelf. Lukt het niet? Schroom dan niet om hulp in te schakelen. Er is een weg voor jou naar herstel.